Poziewnik szorstki to roślina jednoroczna z rodziny jasnotowatych, osiągająca do 1 m wysokości. Łodyga jest gałęzista (w górnej partii często ogruczolona), na przekroju czworokątna, pod węzłami zgrubiała, okryta kłującymi szczecinkami. Liście są ogonkowe, jajowate lub podłużnie jajowate, na brzegu karbowano-piłkowane, zaostrzone. Ulistnienie jest naprzeciwległe. Kwiaty zebrane są w nibyokółkach. Są dwuwargowe - czerwona lub purpurowa, czasami biała korona. Na wardze dolnej z reguły jest ciemny deseń, który zajmuje nie więcej niż 2/3 jej powierzchni. Środkowa klapa dolnej wargi ma w gardzieli żółtą plamę. Warga górna jest hełmiasta i jajowata. Kwitnienie ma miejsce od czerwca do października.
Surowcem zielarskim jest ziele, które zawiera garbniki, flawonoidy, irydoidy, alkaloid – stachydryna, saponiny, gorycze, kwasy organiczne jak salicylowy i kawowy, sole mineralne, które zawierają krzemionkę rozpuszczalną w wodzie.
Surowiec wykazuje działanie słabe moczopędne, nieznaczne wykrztuśne, niezbyt silne ściągające i odkażające przewód pokarmowy. Wywiera także korzystne działanie na organizm, dzięki rozpuszczalnej krzemionce, która wchłania się w przewodzie pokarmowym i gromadzi w różnych tkankach. Jest również środkiem przeciwzapalnym i przeciwgruźliczym. Wykorzystywany jest pomocniczo w różnych stadiach gruźlicy płuc, a oprócz tego w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, nieżycie oskrzeli, kaszlu z przeziębienia i kokluszu.
Skuteczność ziół jest zauważalna wyłącznie przy regularnym i dłuższym stosowaniu.